Over de zoektocht naar rust die nooit wordt gevonden
We kennen allemaal iemand die op een feestje niet kan stoppen. Nog één drankje, nog één lijn, nog één nummer voordat ze naar huis gaan.
Niet omdat het zo gezellig is, maar omdat het bijna goed voelt.
Het is net alsof deze mensen geen rem hebben. En dat is ook zo.
Het zoek- en vindmechanisme
In het brein werken dopamine en endorfine samen als twee kanten van hetzelfde beloningssysteem.
Dopamine zegt: ga zoeken, bewegen, streven.
Endorfine zegt: je hebt het gevonden, rust nu.
Samen vormen ze de natuurlijke cyclus van spanning en vervulling, van motivatie en rust.
Zolang deze twee in evenwicht zijn, weet het lichaam wanneer het kan stoppen.
Wanneer het evenwicht verdwijnt
Door langdurige stress, pijn, trauma of langdurig gebruik van opioïde pijnstillers, raakt dat systeem ontregeld.
De natuurlijke rustgever in het lichaam begint dan anders te werken:
waar die normaal helpt te ontspannen, gaat hij juist signalen geven om actief te blijven.
Het is alsof de rem zelf vastloopt en in plaats van af te remmen, gas gaat geven.
Als gevolg daarvan verdwijnt de natuurlijke rem op dopamine, ons willen-stofje: het stofje waardoor we verlangen en streven. Het gaspedaal krijgt vrij spel.
De drive om te zoeken blijft, maar het gevoel van verzadiging verdwijnt. Het resultaat is een existentiële honger die niet te stillen is.
Een biologisch noodmechanisme
Om te kunnen overleven blijft het systeem actief en voortdurend in beweging, terwijl hetzelfde systeem wanhopig op zoek is naar verzadiging, vervulling en ontspanning, maar biologisch gezien niet meer in staat is om die te ontvangen.
Zo blijven mensen doorgaan, ver voorbij de grens waarop het goed doet: drinken tot ze omvallen, werken tot ze uitgeput zijn, zoeken naar prikkels of verbinding die steeds korter voldoening geven.
En zo schiet het systeem door als een trein met een kapotte rem op ramkoers.
De vicieuze cirkel
Fysiologisch uit zich dat in verhoogde dopamine en cortisol, lage endorfineactiviteit en ontregeling van het stresssysteem.
Emotioneel zie je periodes van hunkering, rusteloosheid, depressie en terugtrekking.
In gedrag uit het zich in overconsumptie, werkdrang, overmatig prikkelzoeken, het aantrekken van spanning of situaties die chaos en onrust oproepen, maar ook in risicogedrag, gevaarlijke sporten en verslaving.
Op lange termijn leidt dat tot burn-out, depressie en een lichaam dat langzaam instort.
Wie zich hierin herkent, kan nu begrijpen dat wat het lichaam doet een beschermingsstrategie is.
Een systeem dat te lang heeft moeten overleven, verliest de capaciteit om te ontspannen, zelfs wanneer het daar het hardst naar verlangt.
Wanneer we dat begrijpen, kunnen we stoppen met vechten tegen onszelf, tegen de verslaving, en beginnen met herstel.
Mogen we nu begrijpen dat onze eindeloze zoektocht een signaal is van het lichaam dat verlangt naar rust in een wereld die nooit stilvalt.
Ineke Eebes
