Gevangen in onveiligheid

Wanneer het lichaam veiligheid als bedreiging ervaart

Er heerst nog veel onbegrip over een snel groeiende groep mensen met diagnoses als chronisch vermoeidheidssyndroom (CVS), fibromyalgie, POTS, multiple chemical sensitivity (MCS), SOLK of PTSS.

Mensen met zulke klachten worden vaak gezien als overgevoelig, dramatisch of moeilijk, als personen die aandacht zoeken of chaos creëren.

Wat van buiten lijkt op emotionele instabiliteit of controledrang, is in werkelijkheid het gevolg van een lichaam dat niet meer kán ontspannen zelfs wanneer er objectief niets mis is, blijft er een sluimerende spanning aanwezig, een onverklaarbare alertheid, alsof elk moment iets kan gebeuren.

Rust wekt onrust op, stilte voelt dreigend, en veiligheid wordt verward met kwetsbaarheid.

Deze paradox is geen teken van zwakte, maar het gevolg van een diep biologisch leerproces. Wanneer het zenuwstelsel jarenlang wordt overspoeld door stress, trauma of overprikkeling, raakt het natuurlijke remsysteem ontregeld. De processen die normaal veiligheid en herstel brengen, verliezen hun kalmerende en herstellende werking.

Het lichaam leert dat ontspanning gevaarlijk is, omdat rust in het verleden samenviel met machteloosheid, pijn of dreiging.

In die toestand staat het lichaam permanent in de overlevingsmodus. De fysiologie kiest dan uit biologische noodzaak voor spanning, omdat spanning veiliger voelt dan rust.

De interne remmen functioneren niet meer soepel, terwijl de activerende systemen blijven doordraaien. Elke poging tot ontspanning wordt ervaren als een risico op instorting.

Van buiten lijkt dit gedrag vaak op het zoeken naar drama of aandacht. Mensen in deze toestand worden al snel gezien als overgevoelig, chaotisch of zelfs manipulatief. Begrippen als dramaqueen, attention seeker of borderlinegedrag worden gemakkelijk gebruikt.

In werkelijkheid is er zelden sprake van keuze of opzet. Niemand zoekt voortdurend ellende omdat dat prettig is. Wat van buiten op chaos lijkt, is van binnen een poging tot stabiliteit, een lichaam dat spanning nodig heeft om niet te ontregelen en in te storten.

Een biologische noodrem!

Daarom reageren mensen in deze toestand voortdurend op onveiligheid in hun omgeving. Zij zien gevaar sneller, voelen spanningen intenser, en trekken soms zelfs onrustige situaties aan. Niet omdat ze dat willen, maar omdat hun zenuwstelsel zich alleen thuis voelt in dat wat het kent, en dat is spanning. Onrust biedt structuur; stilte roept paniek op.

Het gevolg is een paradoxaal leven: cognitief verlangen naar rust, biologisch vluchten voor diezelfde rust. Pas wanneer het lichaam opnieuw leert dat ontspanning niet leidt tot instorting, kan het systeem stap voor stap ontleren dat veiligheid gevaarlijk is.

Uiteindelijk is genezing niet het vinden van rust, maar het durven verdragen van rust zonder te verdwijnen.

Ineke Eebes