Iedereen is verslaafd. Of dit nou drugs- of alcoholverslaving is, of een verslaving aan suiker, shoppen, gamen, porno, nadenken, werken, red bull, validatie, controle, liefde of stress, ergens zijn we allemaal verslaafd. Een verslaving kun je definiëren als afhankelijkheid van een stof of gedrag in het najagen van plezier, of het vermijden van pijn. Vaak begint het met het najagen van geluk en na verloop van tijd merk je dat je iets doet of gebruikt om vooral iets NIET te voelen.
Spiritueel gezien zou je verslaving kunnen zien als het opvullen van een leegte. Het ervaren van ‘niet heel’ zijn; niet toereikend, niet belangrijk, niet competent of niet geliefd. Deze leegte proberen op te vullen met iets buiten jezelf kan leiden tot een verslaving.
In dit artikel leg ik in het kort uit wat de dynamiek van verslaving is, toegespitst op alcoholverslaving. Ik laat zien aan de hand van alcohol welke stoffen erbij betrokken zijn en waarom het zo moeilijk is om van alcohol af te blijven wanneer je er eenmaal van afhankelijk bent. Gelukkig is er een hele krachtige voedingsinterventie die hierbij kan helpen!
Dopamine
Waar je ook verslaafd aan bent, het gaat altijd gepaard met dopamine. Voor veel mensen staat dit bekend als het stofje dat ons een geluks- of beloningsgevoel geeft. Hoewel het zeker een grote rol speelt in het beloningscentrum van onze hersenen, gaat dopamine meer over willen dan over hebben. Over motivatie dus.
Orthomoleculair gezien (de stofjes) is verslaving heel interessant. Begrijpen hoe dit werkt heeft mij inzicht gegeven in mijn eigen alcoholgebruik en de reden waarom ik met periodes meer dronk dan goed voor me was en daar geen vrijheid in ervaarde terwijl in andere periodes dit geen probleem vormde. Dit inzicht was aanvankelijk een klap in mijn gezicht, maar het begrip leidde tot compassie voor wat ik eigenlijk probeerde te doen: zelfzorg. Wanneer oordeel plaats maakt voor compassie markeert dit het begin van herstel.
De epigenetica van verslaving
Veel mensen gaan er nog steeds van uit dat ziekte wordt bepaald door je genen. Hoewel de gevoeligheid voor symptomen inderdaad deels ligt opgeslagen in de genen, is de expressie ervan in verreweg de meeste gevallen afhankelijk van omgevingsfactoren. In de epigenetica is aangetoond dat ziekte niet door de genen wordt veroorzaakt, maar in 95 tot 99% van de gevallen door omgevingsfactoren. Dat geld dus ook voor verslaving.
Er is niet zoiets als een verslavingsgen, een gen dat ervoor zou zorgen dat jij verslaafd raakt. Er is wel een overdraagbare gevoeligheid voor verslaving. Deze gevoeligheid wordt meestal veroorzaakt door trauma. Trauma kan worden doorgegeven van generatie op generatie en de gevoeligheid voor alcohol ook.
Het hoeft echter geen trauma te zijn waardoor je verslaafd raakt. Het kan ook het onvermogen zijn om voldoende serotonine of dopamine te produceren dat verslaving uitlokt. Dit kan komen door een verstoring in het microbioom van de darm. Puur lichamelijk dus.
Een andere grote oorzaak (de grootste in mijn ogen) van verslaving is stress. We leven in een wereld waarin continu angst gegenereerd wordt. Oorlog, klimaat, armoede, geweld, onrecht… De hele dag door krijgen we via allerlei kanalen angst berichten binnen.
Als dit niet het ergste is, dan is het de hoge prestatiedruk om je op een bepaalde manier te gedragen, er op een bepaalde manier uit te zien of de meeste likes te krijgen. Op alle vlakken moet je presteren en jezelf in dienst stellen van iets of iemand anders. Dit is chronische stress en onder druk van dit soort stressoren is het onvermijdelijk dat je je hele hormonale systeem uitput. Je autonoom zenuwstelsel staat de hele dag in de vecht- en vluchtstand en berooft je van alle energie. Ik vind het knap als je in deze tijd níet depressief bent en het is dan ook niet voor niets dat depressie en burn-out onder jonge mensen momenteel torenhoog is en blijft stijgen evenals alcoholisme.
Depressie en verslaving gaan vaak samen. Logisch, want als je je niet blij voelt, dan ligt het voor de hand om iets te gaan zoeken waar je wel blij van wordt, al is het maar voor even. Verslaving kun je dan ook zien als een vorm van zelfmedicatie. Het herstellen van een balans, hoe onhandig vaak ook.
Pijn en plezier
De natuur, en dus jouw lichaam, is altijd opzoek naar balans. Klachten zijn er met een reden en die reden is niet om jou te pesten. Klachten zijn er om te laten zien dat er ergens iets niet in orde is. Iets is niet balans. Ook verslaving laat een disbalans zien.
Deze natuurlijke balans kun je zien als een wipwap. Aan de ene kant zit plezier, en aan de andere kant zit pijn. Druk je op de plezier kant, dan zal de weegschaal naar die kant doorslaan. Je voelt je goed! Als vanzelf zal de weegschaal weer in het midden uitkomen, alleen niet meteen. Voordat de weegschaal in het midden uitkomt, zal de die evenredig aan de plezierkant naar de pijn kant doorslaan.
Waarom is dit? De reden dat je een klein beetje ongenoegen (pijn) ervaart na het ervaren van plezier is om het natuurlijke evenwicht te waarborgen. Dit is om je lichaamscellen te beschermen. We noemen dit ook het zelfregulerend vermogen van je lichaam. Wanneer je alleen maar plezier en genot zou kunnen ervaren (willen we wel heel graag), dan raakt je lichaam uitgeput en ga je dood. Simpel.
De pijnkant van de wipwap is niet letterlijk pijn, althans, dat hoeft het niet te zijn. Je merkt het bijvoorbeeld als je iets lekkers hebt gegeten. Je hebt zin in meer. Een craving is het verlangen naar meer. Onder normale omstandigheden, bij natuurlijke prikkels, niets aan de hand. Een fijne ontmoeting geeft een beetje gemis. Een lekker hapje, zin in meer. Het behalen van een doel geeft een licht gevoel van leegte. Dit is normaal. Ga je echter de plezierkant steeds vaker en harder indrukken om je lekkerder te voelen en gebruik je onnatuurlijke prikkels hiervoor, dan schiet de balans daarna ook verder door naar de pijnkant.
Onnatuurlijke prikkels, zijn prikkels die (onder andere) veel dopamine in een keer vrijzetten. Denk aan: alcohol, cocaïne, heroïne, gamen, porno, seks (met als bedoeling te scoren en een orgasme te krijgen), liefde (als validatie), shoppen (scoren in plaats van uit noodzaak), prestaties op je werk onder hoge druk behalen, suiker… Hoe harder je de plezierknop indrukt, hoe harder de terugslag. Altijd. Wanneer je jong bent kun je dit nog wel hebben, maar naarmate je ouder wordt begin je dit steeds meer te voelen.
Er zijn verschillen in de werking van verslavende middelen*. Zoals ik al zei, alle verslavende middelen zetten dopamine vrij. Naast dopamine zetten ze ook nog andere neurotransmitters vrij. Waar je aan verslaafd raakt is dus persoonlijk en heeft te maken met je gevoeligheid. Niet de gevoeligheid voor de stof, maar voor het effect van die stof. Mensen die bijvoorbeeld verslaafd zijn aan suiker, zijn vaak mensen die een tekort aan energie en dopamine hebben. Deze mensen zijn vaak ook gevoelig voor cocaïne, speed, porno en seksverslaving. Alcoholisme komt vaker voor bij mensen met een tekort aan serotonine. Dit zijn vaak mensen die overgevoelig zijn voor prikkels, depressie en darmklachten. Zij zijn vaak ook gevoeliger voor verslaving aan benzo’s (pammetjes), cannabis, en heroïne.
Alcohol
Alcoholisme* is een verslaving die heel veel voorkomt en jaren lang onzichtbaar kan blijven. Hier schuilt vaak veel ellende en eenzaamheid achter. De reden dat er zo veel mensen verslaafd zijn aan alcohol is heel begrijpelijk. Naast dopamine, zet alcohol serotonine en GABA vrij. Dit zijn neurotransmitters die vrijgezet worden wanneer er geen gevaar is en we kunnen ontspannen.
Serotonine kennen de meesten wel als ons gelukshormoon. Dit stofje zorgt ervoor dat we kunnen genieten in het moment. Bijvoorbeeld van goed gezelschap, een maaltijd of een spelend kind. Serotonine zorgt er ook voor dat we lekker inslapen en is verantwoordelijk voor onze darmperistaltiek. Te weinig serotonine zorgt ervoor dat we ons zorgen gaan maken. We blijven hangen in het verleden en maken ons zorgen over de toekomst. Bij een ernstig gebrek zien we niet eens een toekomst voor ons, alleen een groot zwart gat. Vaak ervaren we dan ook obstipatie en darmkramp en kunnen we moeilijk in slaap komen.
GABA is een neurotransmitter die ervoor zorgt dat we in een diepe slaap komen en kunnen doorslapen. In deze slaap kan ons lichaam herstellen. Bij voldoende GABA is ons lichaam ontspannen en voelen we ons rustig. We denken niet alleen aan onszelf, maar ook aan anderen en voelen we ons verbonden met die ander. GABA is een soort natuurlijk valium. Een tekort aan GABA geeft onrust en angst. Lichamelijk uit zich dit in spiertrekkingen, hartritmestoornissen, restless legs, hoofdpijn en een hoge bloeddruk. Een tekort zorgt ervoor dat we niet meer kunnen herstellen. Langdurig veroorzaakt dit chronische en ernstige ziektebeelden.
Serotonine en GABA worden vrijgezet wanneer er geen gevaar dreigt. Wanneer er geen stress is. Wanneer er wel stress is en er stresshormonen worden vrijgezet kán er geen ontspanning plaatsvinden voordat de stressor is opgelost. Dit is vrij simpel als de stressor uitdroging is. Je ervaart dorst, loopt naar de kraan en drinkt water, opgelost. Ontspanning. Maar wat als je de oorzaak van jouw stress niet kan oplossen? Of niet eens weet? Dan ligt het voor de hand dat je naar manieren buiten jezelf gaat zoeken om te ontspannen. Dan staat ‘gelukkig’ de supermarkt en slijterij vol met serotonine en GABA. Even een wijntje, even ontspannen….
En dit werkt want bij elk wijntje wordt er Serotonine vrijgezet (blij, in het hier in nu, genieten, minder prikkels), GABA (rust, ontspanning) en dopamine (yes gelukt, meer graag). In het begin is het nog geen probleem, maar hoe meer de wipwap doorslaat naar plezier, hoe meer deze daarna ook naar de pijnkant (een kater). In het begin is een wijntje genoeg voor een ontspannen effect. Al snel worden het er twee, drie of een hele fles. Op een gegeven moment merk je dat je niet meer drinkt om te ontspannen, maar om te vluchten. Te vluchten van de angst en onrust die je voelt. Om even te kunnen ontsnappen aan het hier en nu van je dagelijks bestaan.
Ontwenning
Wanneer je wil stoppen met drinken, is het goed om te weten, dat je precies dezelfde weg, die je nam om verslaafd te raken, weer terug moet nemen. Je gaat je dus rot voelen. Je hebt je serotonine, GABA en dopaminevoorraadje uitgeput. Het herstellen van de natuurlijke balans kost tijd. Weten waarom je alcohol dronk in de eerste plaats is essentieel. Je kunt natuurlijk de rest van je leven op wilskracht de fles laten staan, maar het kan ook anders. Wanneer je de oorzaak van jouw stressor (disbalans) achterhaalt, maak je de verslaving overbodig.
Jezelf onder ogen komen en de oorzaak van jouw verslaving zien is pijnlijk, maar noodzakelijk voor herstel. Op deze manier creëer je begrip en compassie voor jezelf en kun je andere manieren gaan zoeken om je neurotransmitter- en hormoonhuishouding te balanceren. Je kunt het proces van jouw herstel versnellen en vergemakkelijken. Een van de meest belangrijke elementen hierbij is voeding!
Om te beginnen omdat alle neurotransmitters opgebouwd zijn uit aminozuren. Die moet je dan wel binnenkrijgen. In de tweede plaats omdat voeding ofwel bijdraagt aan gezondheid, of eraan afdoet. Wil je herstellen, dan gaat dat niet lukken op een McDonaldsdieet.
Het ketogeen dieet
In relatie tot alcoholisme is de ketogene leefstijl heel interessant. Deze leefstijl kan het ongemak van het ontwennen aanzienlijk verlichten blijkt.
Nog niet lang geleden is er onderzoek gedaan door de ‘National Institute of Alcohol Abuse and Alcoholism’ welke laat zien dat het ketogeen dieet een rol zou kunnen spelen bij het behandelen van alcoholisme. Ze hebben een groep van 33 mensen met een alcoholverslaving laten afkicken. Negentien van deze personen volgden het ketogeen dieet. Wat bleek? De mensen die ketogeen aten hadden:
-Minder last van ontwenningsverschijnselen,
-Minder angstmedicatie zoals oxazepam, lorazepam etc. nodig om de ontwenning te ondersteunen,
-Minder craving naar alcohol tijdens hun verblijf in de ontwenningskliniek.
Hoe werkt dat?
Normaal gesproken draaien onze hersenen op glucose. Dit is de hoofdbrandstof. De hersenen kunnen echter ook op ketonen functioneren. Ketonen zijn stofjes die door de lever worden aangemaakt als we gaan vasten. Bij het ketogeen dieet eten we nauwelijks koolhydraten (glucose). Voor ons lichaam is dit alsof we aan het vasten zijn. Als reactie hier op gaat de lever ketonen produceren uit vetzuren. We gaan dus vetten als brandstof gebruiken.
Wanneer mensen alcohol drinken wordt dit in de lever omgezet in acetaat. Acetaat lijkt veel op een van de ketonen en kan ook door de hersenen gebruikt worden als brandstof. Wanneer mensen langere tijd drinken wordt de capaciteit om glucose te gebruiken als brandstof voor de hersenen kleiner, waardoor ze afhankelijk worden van acetaat als brandstof. Mensen die langdurig drinken worden dus steeds afhankelijker van acetaat als energiebron, terwijl de mogelijkheid om glucose als energie te gebruiken steeds meer afneemt. Een vicieuze cirkel.
Het energiegebrek dat optreed bij de afwezigheid van acetaat (als je stopt met drinken) en het onvermogen glucose in brandstof om te zetten (door het drinken) maakt het veel moeilijker voor mensen om te stoppen met drinken. Energiegebrek in de hersenen geeft heftige angst en en onrust, wat kan verklaren dat mensen op een ketogeen dieet onder andere minder angst remmende medicatie nodig hebben.
De onderzoekers gebruikten niet toevallig het ketogeen dieet. Het werd niet gekozen omdat dit het meest gezonde dieet in het algemeen zou zijn (wat ook niet zo is). Het werd gekozen omdat dit dieet al ruim honderd jaar bekend staat vanwege de impact ervan op de hersenen. Dit onderzoek, hoewel eenmalig en kleinschalig uitgevoerd, staat tegen de achtergrond van langdurige onderzoeken naar het ketogeen dieet bij mensen met epilepsie en met psychiatrische ziektebeelden zoals schizofrenie en bi-polaire stoornissen.De Kennis over wat vasten kan betekenen voor mensen met epilepsie is zelfs nog veel ouder en gaat terug naar de tijd van Hippocrates. Hij schreef al over de rol van vasten in het voorkomen van epileptische aanvallen.
Dat vind ik zo mooi aan de natuurgeneeskunde, zo veel kennis is er al lang. Daarom ben ik vaak nog verwonderd over de term ‘alternatieve’ geneeskunde. Alter betekent ‘wijzigen’, of ‘een wijziging op’ en native betekent ‘ingeboren’. Denk daar maar eens over na, als je zin hebt.
Ineke Eebes
Orthomoleculair Natuurgeneeskundig Therapeut
